Phong cách kiến trúc Phục Hưng - Tìm lại thời hoàng kim của kiến trúc cổ

Kiến trúc thời kỳ Phục Hưng là kiến trúc của thời kỳ giữa thế kỷ 14 và đầu 17 ở các vùng khác nhau của châu Âu, thể hiện một sự hồi sinh và phát triển của một số yếu tố của tư tưởng Hy Lạp và La Mã cổ đại và văn hóa vật chất có ý thức. Phong cách kiến trúc Phục hưng theo kiến trúc Gothic và được kế tục bởi kiến trúc Baroque. Phát triển đầu tiên tại Florence, phong cách này nhanh chóng lan sang các thành phố khác của Ý. Phong cách này cũng được chuyển đến Pháp, Đức, Anh, Nga và các nước khác của châu Âu vào những thời điểm khác nhau và với mức độ tác động khác nhau.

Kiến trúc thời Phục Hưng mang đậm nét tôn giáo, đặc biệt là đạo Thiên Chúa. Những hiểu biết về giá trị con người, tôn vinh vai trò và vị trí của con người được khám phá và phát triển mạnh trong thời gian này. Con người được coi như bản sao hình ảnh của thánh thần. Bắt đầu từ thế kỷ 15, xuất hiện những tham vọng về khả năng phát triển, sự sáng tạo hài hòa và duy lý của con người, để ganh đua với quyền năng của thánh thần, bắt đầu với những tài năng khác như Leonardo da Vinci, Raphael và đặc biệt Michenlangelo.

Đặc điểm của kiến trúc Phục hưng 

Trào lưu kiến trúc Phục hưng được khởi đầu bằng việc tẩy chay phong cách kiến trúc Gothic và phục hưng lại di sản kiến trúc La Mã cổ đại. Bố cục công trình rõ ràng, khúc triết, dựa trên các hệ thức cột cổ điển, tuân thủ nguyên tắc “cổ điển” là “chuẩn mực”, nó tái hiện một cách khoa học các giá trị chuẩn mực của nghệ thuật tạo hình cổ đại.

Kiến trúc Phục hưng nhấn mạnh đến những nguyên tắc tổ hợp, tính quy luật, ổn định và sự hài hòa. Điều đó xuất phát từ việc con người đã tin vào sức mạnh của mình: khác với kiến trúc xã hội phong kiến đã tạo nên những ấn tượng bay bổng, không ổn định, kinh ngạc là do con người không nắm được quy luật thiên nhiên và gửi gắm lòng tin vào thần thánh. Kiến trúc Phục hưng nhấn mạnh vẻ đẹp của con người (chủ nghĩa nhân thế) và đẩy mạnh việc dùng số học và hình học để xác định tỷ lệ của công trình. Các kiến trúc sư Phục hưng tiếp tục phát triển những tỷ lệ toán học chuẩn mực trong thời cổ đại mà Pythagore đã tìm ra trước đây như: 1:1, 1:2, 2:3, 3:4, đây là những tỷ lệ cơ sở để kiến tạo vẻ đẹp cho không gian.

Điểm nổi bật của kiến trúc Phục hưng là không sử dụng những yếu tố có hình dạng phức tạp như các công trình thời Trung cổ mà thiên về các hình học cơ bản như hình tròn và hình vuông. Con người thời kỳ này đã lập nên được những bản vẽ về tỷ lệ của cơ thể con người tuân theo những đường giới hạn có dạng hình tròn và hình vuông để qua đó chứng minh rằng tỷ lệ cơ thể con người chính là chuẩn mực.

Trong số các bản vẽ này thì tiêu biểu hơn cả là bản vẽ Vitruvian Man, theo ghi chép của Leonardo da Vinci; đây là bản vẽ do Vitruvius lập trong cuốn sách thứ ba của ông về kiến trúc (cuốn De Architectura) trong bộ tác phẩm “Mười cuốn sách kiến trúc”. Vitruvisus đã tìm ra được một tỷ lệ là: con người ở tư thế đứng thẳng, hai tay dang rộng ngang bằng đầu thì các ngón tay và chân sẽ chạm vào chu vi của một đường tròn có tâm trung với vị trí rốn. Một giới hạn theo hình vuông cũng được tìm ra từ tỷ lệ của cơ thể con người. Khoảng cách từ chân tới đầu khi đứng thẳng lưng cũng bằng khoảng cách sải tay khi tay dang ngang vai; có nghĩa là chiều cao và chiều rộng bằng nhau; do đó lập nên một hình vuông.

Hệ thống tỷ lệ và các giá trị kiến trúc La Mã cổ đã có ảnh hưởng sâu rộng đến kiến trúc thời kỳ Phục Hưng. Như một “mốt thời thượng mới” được lan truyền, các kiến trúc sư “hành hương” tới Roma, tới các thành phố khác ở Italia và các nơi khác ở châu Âu có vết tích của kiến trúc La Mã cổ đại để nghiên cứu và học tập. Tuy nhiên, hơn 1000 năm đã trôi qua, cuộc sống đã có nhiều thay đổi, các kiến trúc sư Phục hưng đã không sao chép nguyên xi các kiến trúc La Mã cổ đại mà chỉ sử dụng một số luật lệ của Vitruvius đã đề ra và quan tâm nhiều đến yêu cầu của thời đại mới. Chính vì thế, các kiến trúc sư Phục hưng vẫn tạo được cá tính riêng của mình. Các ảnh hưởng của kiến trúc La Mã được giữ lại ứng dụng trong thời kỳ Phục hưng là:

• Vòm cuốn La Mã
• 5 thức cột La Mã

Vào thời kỳ Phục hưng tiền kỳ, chủ yếu dùng trang trí của La Mã nhưng đến thời Thịnh kỳ thì ảnh hưởng của kiến trúc La Mã thể hiện rõ ở cả về kiến trúc lẫn trang trí. Một công trình kiến trúc Phục hưng thường có các đặc điểm nổi bật sau:

• Sử dụng các thành phần cổ điển trong tác phẩm
• Sử dụng các hình thức vòm ovan đồ sộ
• Sự đa dạng về các loại hình kiến trúc mà chủ yếu là: nhà thờ, lâu đài và biệt thự

Nếu thời Trung cổ, các lâu đài mang tính chất phòng ngự là chính, được đặt ở những nơi nặng về phòng ngự, có phong cách bưng bít, tập trung được nhiều người khi có biến cố thì các lâu đài Phục hưng lại thường được đặt ở những vị trí uan trọng trong thành phố. Lâu đài thường được thiết kế có phân vị ngang rất rõ ràng, cửa tầng dưới có kích thước vừa phải trong khi các tầng trên cửa sổ thường rất rộng và giàu trang trí. Mặt bằng các lâu đài Phục hưng thường có dạng chữ nhật, lối vào chính dẫn vào một sân trong lấy ánh sáng ở trên xuống, ở đây có một hành lang cột thức giàu trang trí. Ở một số công trình nhiều tầng thì còn sử dụng kết hợp tầng 1 dùng thức cột Doric, tầng 2 dùng cột Ionic còn tầng 3 dùng cột Corinth

Các công trình nhà thờ thời kỳ Phục hưng thường có quy mô lớn, mặt bằng rộng và thường theo các dạng mặt bằng sau:

• Kiểu 1: Basilica La Mã
• Kiểu 2: Chữ thập La tinh
• Kiểu 3: Kiểu tập trung

Các nhà thờ lớn thường có mái vòm lớn, trở thành những cột mốc chính của đô thị Italia. Tuy nhiên, bên cạnh những tiến bộ nhất định, việc chú ý tuyệt đối đến quy luật tổ hợp đã đưa kiến trúc văn hóa Phục hưng đến chỗ hình thức chủ nghĩa và thoát li công năng; đây là một mặt trái của kiến trúc Phục hưng.

Bảng sau đây cho biết khái quát về việc phân chia và tính chất của các giai đoạn lịch sử, các nghệ sĩ lớn và các công trình tiêu biểu của kiến trúc thời đại văn hóa Phục hưng ở Italia.

Một số công trình tiêu biểu 

Thánh đường Santa Maria del Fiore: còn được coi là Duomo, là một thuật ngữ tiếng Ý có nghĩa là thánh đường. Nổi bật trên đường chân trời Florence là mái vòm tráng lệ của Duomo, được nhiều người coi là thành tựu kiến trúc quan trọng nhất của thời kỳ Phục hưng. Bên trong thánh đường, có rất nhiều cửa sổ kính màu và các bức bích họa của các bậc thầy người ý, và là một trong những ví dụ cổ xưa nhất của chiếc đồng hồ hora italica trên thế giới. 

Quảng trường Piazza del Campidoglio: là một trong những quảng trường đẹp nhất của Rome, được thiết kế vào thế kỷ thứ 16 của Michelangelo và đặt ra giữa hai hội nghị thượng đỉnh của Captioline Hill, quan trọng nhất trong bảy ngọn đồi huyền thoại của Roma. 

Nhà thờ St.Peter (Basilica di San Pietro): chính thức khai trương vào ngày 18/11/1626 đã trở thành một trong những địa điểm linh thiêng nhất của đạo Công giáo và một trong những điểm hấp dẫn khách du lịch hàng đầu thế giới trong 400 năm qua. Nhà thờ có vẻ ngoài tuyệt đẹp, là nhờ sự hợp tác của hai thế hệ giữa Bramante, Raphael và Michelangelo. Mái vò sừng sững của nhà thờ St.Peter là biểu tượng cao ngất của nhà nước Vatican nhỏ bé và một tuyên bố nghệ thuật xuất chúng của thời Hậu phục hưng và Baroque.

Hệ thống mái vòm và trang trí